24-гадовы Дзіма Гопта — адзін з самых вядомых палітвязняў. Хлопец мае асаблівасці развіцця, але, нягледзячы на гэта, яго на два гады кінулі за краты. Дзіму абвінавацілі ва ўдзеле ў пратэстах 8 і 9 жніўня 2020 года ў Жлобіне. Сам хлопец так да канца і не зразумеў, за што яго пасадзілі. Палітвязень адбываў тэрмін у ПК-3 «Віцьба». Адседзеўшы яго цалкам, выйшаў на волю 31 снежня 2022 года. Праз два тыдні разам з матуляй пакінуў Беларусь. Вольга і Дзмітрый Гопты цяпер жывуць у Літве, дзе атрымалі палітычны прытулак. Пра ўсё перажытае яны расказалі «Новаму часу».
«Сумуем па Беларусі, але цешымся, што ў бяспецы»
Дзіма кажа, што ў Літве яму вельмі падабаецца. Ён вучыць літоўскую мову, кожны панядзелак наведвае заняткі па ёзе, любіць гуляць па Вільнюсе, часта ходзіць у лес, займаецца спортам.
— Нядаўна вось гулялі з сябрам у футбол, дык я так захапіўся, што ўпаў і падрапаў калені, — з усмешкай распавядае хлопец.
У Літве былы палітвязень атрымаў групу інваліднасці. «А ў Беларусі мы гэтага так і не дамагліся», — кажа маці Дзімы Вольга Гопта.
— Працэдура па афармленні інваліднасці тут зусім іншая. Яна не вымагае шпіталізацыі ў псіхіятрычны стацыянар — Дзіма вельмі гэтага баяўся, — усё па-чалавечы, усё зразумела, проста, плюс выдатнае стаўленне з боку медыкаў, — апавядае Вольга Гопта.
Маці хлопца дадае, што рашэнне пра ад’езд з Беларусі далося досыць цяжка:
— Калі Дзімка вызваліўся, я яшчэ нейкі час вагалася: думала, ай, ну, можа, неяк тут зможам жыць. Але даволі хутка я зразумела, што мы не зможам увесь час існаваць у такіх напружанні і няпэўнасці. Я глядзела на Дзіму і разумела, што ён не адчувае сябе ў бяспецы. Параіліся і вырашылі з’язджаць. Мы дужа сумуем па Беларусі, але цешымся, што нарэшце ў бяспецы.
Дзіма кажа, што стараецца забыць перажытае за кратамі, але цяжкія ўспаміны ўсё роўна накочваюць час ад часу, вяртаюцца да хлопца знянацку альбо ў выглядзе начных кашмараў.
— Тады ўвесь сон насмарку. Але гэта не кожную ноч здараецца, — распавядае хлопец. — Калі я згадваю пра турму днём, то я тады выходжу на вуліцу і гуляю, часам іду ў лес.
Мама дадае, што ў сваіх успамінах Дзіма імкнецца знаходзіць штосьці пазітыўнае і радаснае:
— Напрыклад, ён згадвае нейкія цікавыя размовы і сустрэчы з палітвязнямі. Дзімка ўвогуле вельмі пазітыўны, жыццярадасны. Здольнасць і прага бачыць і запамінаць добрае і ўратавалі яго за кратамі.
«Калі мяне забіралі з суда, я плакаў»
— Вельмі добра памятаю дзень, калі мяне арыштавалі. Я касіў траву каля дома. Да мяне прыйшлі двое мужчын, я спачатку нічога не зразумеў. Мяне павезлі ў РУУС і там я ўжо асэнсаваў, што гэта нейкая падстава, — згадвае акалічнасці арышту Дзіма. — Я сядзеў там усю ноч, і ў мяне пыталіся: што, як і чаму? Мне было вельмі страшна, бо я ведаў, што ў міліцыі моцна б’юць. Але мяне, дзякуй богу, не краналі, толькі задавалі шмат пытанняў.
Самае цяжкае — гэта ўспамінаць пра суд. І сам суд быў для мяне вельмі цяжкім. Калі мяне адтуль забіралі, я плакаў, я не ведаў, што мне рабіць, я думаў, што ўжо больш ніколі не вярнуся з-за кратаў і ўжо ніколі не ўбачу родных і блізкіх.
— Гэта быў шок. Цяпер, калі мы ў бяспецы, шмат якія пачуцці і ўспаміны прытупляюцца, перажытае ўспрымаецца не так балюча… Але на самім пачатку не магла паверыць, што Дзіму ўвогуле могуць пасадзіць, — дадае Вольга Гопта. — На судзе я старалася не плакаць, трымалася, каб яшчэ больш не напалохаць сына. Дома, канешне, ужо дала волю пачуццям. Але прымушала сябе ўзяць сябе ў рукі, бо трэба ж было трымацца, падтрымліваць Дзіму, займацца апеляцыяй. Напачатку была яшчэ нейкая надзея, што прысуд будзе перагледжаны, што адбылася страшэнная памылка, што Дзіму выпусцяць з-за кратаў. Я была ўпэўненая, што сын не будзе сядзець увесь тэрмін, што ён абавязкова выйдзе раней. Але прыкладна праз год стала зразумела, што свой тэрмін Дзіма ўсё ж адседзіць. Не дапамагло нават прашэнне аб памілаванні, якое мы падавалі. Нам адмовілі.
Вольга Гопта дзякуе ўсім за падтрымку і салідарнасць:
— Гэта дужа дапамагала трымацца, не здавацца, давала дадатковыя сілы, каб змагацца за Дзіму.
«Папрасіў маму зрабіць блінчыкі з тварагом»
— Самым цяжкім было прабыць у калоніі, усё гэта вытрымаць. Калі я выйшаў з турмы, то вельмі цешыўся, што я на свабодзе, што мне больш нічога не пагражае, я тады плакаў вельмі моцна, — распавядае былы палітвязень. — Я папрасіў маму зрабіць блінчыкі з тварагом, еў іх і адчуваў сябе самым шчаслівым.
Мне было так добра, калі я нарэшце лёг у свой ложак, так цёпла і ўтульна!
У турме мне вельмі не хапала ежы, увогуле ежа там была вельмі нясмачная.
— А чаго табе больш за ўсё бракавала з ежы? Пра якія стравы ты марыў? Я, напрыклад, марыла аб тым, што калі выйду на волю, то адразу з’ем штук дваццаць глазураваных сыркоў.
— Ух ты, сыркі — гэта клас! Я таксама іх дужа люблю. У турме я хадзіў у атаварку, набываў каўбасу, прысмакі, садавіну, гародніну. Я вельмі люблю мяса і салодкае. Люблю макароны, бульбу. Які беларус яе не любіць. Люблю марозіва, цукеркі. А не хапала таго, што мама гатуе.
«Заўсёды баяўся, каб мяне не пачалі біць»
— У турме ў мяне быў вельмі блізкі сябра, палітычны, які заўсёды мне дапамагаў і заўсёды быў побач. Да яго можна было ў любы час звярнуцца.
Я ўвогуле вельмі шмат палітычных за кратамі сустрэў. Напачатку ў калоніі нам дазвалялі размаўляць, а пасля гэтым дзядзькам у пагонах гэта пачало не падабацца.
У калоніі мне было трошкі лягчэй, чым у СІЗА.
Я не магу сказаць, што ў турме мяне занадта крыўдзілі. Хлопцы і ў СІЗА, і ў калоніі ставіліся да мяне добра. Ніхто не штурхаў, не крычаў. А супрацоўнікі — так, грубілі, лаяліся. І я заўсёды баяўся, каб мяне не пачалі біць.
На прагулку ў гомельскім СІЗА мяне выводзілі ў кайданках. Аднойчы жанчына ў пагонах надзела на мяне кайданкі і сказала, што я тэрарыст.
Калі мяне этапавалі, то таксама надзелі кайданкі. Мне было вельмі страшна. Было страшна прасіцца ў туалет, бо гэтыя людзі былі з сабакамі, а за спінай ва ўсіх былі дубінкі. Я не ведаў, куды мяне вязуць, што са мной будзе і ўвогуле што прынясе наступны дзень.
— Дзіма, ведаю, што табе шмат пісалі, у тым ліку і мае сябры. Ці атрымліваў ты лісты ад незнаёмых людзей?
— Мне вельмі шмат лістоў прыходзіла, я заўсёды дужа радаваўся! Але так было не заўсёды. Пазней мне пачалі аддаваць зусім мала лістоў.
— А ці была ў цябе магчымасць сустрэцца з мамай? Ці не забаранялі табе атрымліваць пасылкі?
— З мамай у мяне былі толькі кароткія спатканні.
Доўгатэрміновыя мне не давалі. Пасылкі ўвесь час атрымліваў, мама сама ўсё прывозіла ў калонію. Усё такое смачнае і свежае!
— Калі я прыязджала да Дзімы ў калонію, то заўсёды старалася і выглядаць добра і трымацца. Разумела, што, калі раскісну і ён гэта заўважыць, яму маральна будзе вельмі цяжка, — дадае спадарыня Вольга. — І калі ён тэлефанаваў, я заўсёды трымалася бадзёра, увесь час казала, як мы яго любім і чакаем.
Пра веру, малітвы і планы
— Дзіма, а ці змушалі цябе ў калоніі працаваць?
— Так, я працаваў. На швейцы. Абразаў там ніткі. Калі б я адмовіўся, то мне б далі «суткі».
— А што ты рабіў у вольны час?
— Хадзіў у бібліятэку, можна было і на стадыён схадзіць. Там турнікі і брусы былі.
У калоніі была царква, я хадзіў і туды. Я веру ў Бога.
— А пра што ты просіш Бога, калі молішся?
— Я прашу, каб з маімі бацькамі ўсё было добра, каб яны не хварэлі.
— Як у цябе там было са здароўем? Ці хварэў ты? Ці прымаў цябе ўрач, калі ты адчуваў, што табе нядобра?
— Са здароўем у мяне там было не вельмі. Я згубіў шмат вагі. У мяне моцна балелі зубы. Напярэдадні вызвалення я лячыў іх у калоніі. І пасля вызвалення, у Літве: два зубы мне ўвогуле выдалілі, а шэсць залячылі.
Яшчэ памятаю, што я ўвесь час замярзаў там. Неяк папрасіў матулю перадаць мне цёплы швэдар, дык мне не дазволілі яго мець.
— А як ты цяпер сябе адчуваеш?
— Лепей за ўсіх. Толькі што руку вось зламаў нядаўна: паслізнуўся, калі бег за аўтобусам. Мне нават гіпс накладалі. Але цяпер усё добра.
— Дык Дзіма нават не данасіў яго да канца. Прыходжу неяк з працы, а ён кажа: «Мама, толькі не сварыся, але я зняў гіпс, бо мне было горача», — з усмешкай дадае матуля былога палітвязня.
Напрыканцы размовы Дзіма прызнаецца, што вельмі хоча наведаць і іншыя краіны, павандраваць.
— А куды паедзеш найперш?
— У Швейцарыю, — без ваганняў кажа Дзіма. — А яшчэ я хачу завесці сабаку. Пакуль што не ведаю, праўда, вялікага ці малога. Ну, і, канешне, трэба маму запытацца наконт гэтага.
Дзмітрый Гопта быў затрыманы 5 лютага 2021 года, яму тады быў 21 год. Яго абвінавацілі ва ўдзеле ў пратэстах у Жлобіне 9−10 жніўня 2020-га па арт. 342 КК аб удзеле ў групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак, і арт. 364 КК аб гвалце ў дачыненні да міліцыянта.
На судзе хлопец, як параіў дзяржаўны адвакат, цалкам прызнаў сваю віну — сказаў, што кінуў адзін камень у бок міліцыі і ўцёк. Нягледзячы на разумовую адсталасць, суддзя Ірына Прадун прыгаварыла яго да пазбаўлення волі на два гады, бо эксперты далі заключэнне, што хлопец, хаця і мае праблемы з паводзінамі, здольны ўсведамляць свае дзеянні.
Увесь тэрмін зняволення Дзмітрыя яго маці Вольга Гопта змагалася за вызваленне сына, з яе дапамогай ён падаваў прашэнне аб памілаванні. Але ў пачатку 2022 года жанчына паведаміла, што ў памілаванні было адмоўлена. Таксама хлопец не патрапіў і пад амністыю летась, нягледзячы на тое, што яго ўключаў у свае спісы Юры Васкрасенскі, які, як ён сам запэўніваў, па даручэнні Лукашэнкі рыхтаваў спісы на амністыю. У кастрычніку 2022 года МУС уключыла Гопту ў пералік «асоб, якія маюць дачыненне да экстрэмісцкай дзейнасці».
Хлопец адбываў пакаранне ў папраўчай калоніі № 3 «Віцьба» пад Віцебскам. Па словах яго маці, нават да канца тэрміна ён так і не разумеў, за што сядзіць. Ён вызваліўся 31 снежня 2022 года і разам з маці з’ехаў з краіны.